حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالهادی مسعودی، قائم‌مقام
دانشگاه قرآن و حدیث و عضو هیئت علمی گروه حدیث آن در گفتگویی به تبیین شاخصه‌های جامعه نبوی پرداخت و اظهار کرد: اگر ما بر اساس تقسیم‌بندی سنتی از دین که آن را مشتمل بر سه مؤلفه اعتقادات، اخلاق و عمل می‌داند پیش برویم می‌توانیم درباره هر کدام از این سه مورد، شاخصه‌هایی را برای جامعه نبوی یا همان جامعه آرمانی تعیین کنیم. در عرصه اعتقادی، مسلما اصلی‌ترین و اولین مشخصه یک جامعه دینی، ایمان حقیقی آن جامعه است، نه ایمانی که به زبان باشد و به عمل نباشد. آیات متعددی در قرآن این مطلب را بیان کردند از جمله آیه ۴ سوره بقره و آیاتی که جامعه توحیدی را به ایمان فرامی‌خواند.
جامعه دینی عقلانی عمل می‌کند
وی افزود: دومین مشخصه جامعه دینی که پیامبر اکرم(ص) بنا کردند بحث عقلانی بودن جامعه است؛ یعنی پیامبر اکرم(ص) نمی‌خواستند آحاد جامعه صرفاً اطاعت کورکورانه از ایشان داشته باشند. پیامبر اکرم(ص) می‌خواستند در عین حال که جامعه ایمان حقیقی دارد، این ایمان همراه با عقل باشد و خود افراد بتوانند تصمیم‌گیری داشته باشد. در سوره هود آیه ۱۷ می‌فرماید: «أَفَمَنْ کَانَ عَلَى بَیِّنَهٍ مِنْ رَبِّهِ» یعنی آیه خواستار این است که جامعه با دلیل روشن، ایمان داشته باشد. البته وقتی ما می‌گوییم افراد باید بر اساس «دلیل» ایمان بیاورند، لزوما منظورمان دلایل و براهین پیچیده فلسفی و علمی نیست، بلکه هرکس به فراخور استعداد خودش باید دلیل داشته باشد.
دوری جامعه دینی از خرافات
پژوهشگر مطالعات حدیثی ادامه داد: مشخصه سوم از همینجا پدید می‌آید. اگر جامعه، ایمان به توحید داشته باشد و از جاهلیت به دور باشد دیگر خرافه و عقاید باطل او را در بر نمی‌گیرد. آیه ۱۵۷ سوره اعراف می‌فرماید: «وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ» این بندهای بیهوده‌ای که ما در شئونات مختلف زندگی ایجاد کردیم باید از جامعه رخت بربندد. جامعه جاهلی چنین رسومات بیهوده‌ای دارد.
لزوم توکّل به الله
وی تصریح کرد: همچنین در این جامعه به جای اینکه به این و آن اتکا و رشته محبت با آنها برقرار شود، باید رشته پیوند از آنها بریده و به خدا توکل شود و به قدرت درونی جامعه اتکا شود. به جای اینکه کافران را اولیای خودمان بگیریم، باید خداوند را ولی خود بگیریم. من یک سلسله آیاتی را در این زمینه معرفی می‌کنم: آل عمران آیات ۵۸، ۱۶۰، انفال آیه ۲، مجادله آیه ۱۰، تغابن آیه ۱۳. همه این آیات می‌گویند کافران، اولیای شما نباشند و به خدا توکل کنید. اگر بخواهیم فقط به قدرت شخصی خودمان متکی باشیم در مقابل قدرت‌های قوی‌تر به زانو در می‌آییم، ولی اگر به خدا توکل داشته باشیم، هیچ قدرتی نمی‌تواند ما را شکست دهد.
شوق علم آموزی؛ مشخصه جامعه ایمانی
عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث یادآور شد: جامعه ایمانی، مدینه همراه با این صفات، جامعه‌ای است که شوق علم‌آموزی دارد. وقتی پیامبر(ص) اسرای جنگ بدر را به مدینه آوردند فرمودند یا پول بپردازید و یا به ۱۰ مسلمان علم بیاموزید. این خیلی مسئله مهمی است. در اولین سال‌های حکومت مدینه با اینکه پیامبر خیلی به پول نیاز داشت برای اینکه شکم مسلمانان را سیر کند و اولیات زندگی مسلمان را تأمین کند، به جای اینکه از اسرا پول طلب کند، فرمودند هرکس پول ندارد، بیاید به ۱۰ نفر از مسلمانان علم بیاموزد. هر اسیری که به ۱۰ مسلمان خواندن و نوشتن یاد می‌داد، آزاد می‌شد و می‌رفت. پس در این جامعه می‌توانیم این چند خصیصه را در حوزه اعتقادات و باورها معرفی کنیم.
لزوم توجه و عدم غفلت جامعه ایمانی
قائم‌مقام دانشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: همچنین درباره جامعه ایمانی مدینه این نکته حائز اهمیت است که چنین جامعه‌ای باشد همواره در حال استذکار باشد؛ یعنی بداند این نعمت‌هایی که در اختیار دارد از ناحیه خداوند است و ممکن است خداوند روزی آنها را بگیرد، لذا باید شکرش را به جای آورد، نه اینکه دچار غفلت شود.
صفات اخلاقی جامعه ایمانی
وی به شاخصه‌های اخلاق جامعه تراز نبوی اشاره کرد و گفت: در عرصه اخلاق هم جامعه نبوی باید صفاتی را داشته باشد. در اینجا بدون اینکه از لحاظ رتبه و مرتبت ارزش‌گذاری کنیم، چند صفت مهم را نام می‌بریم. یکی احسان است. جامعه مدینه نمی‌تواند بدون رعایت احسان، جامعه آرمانی پیامبر(ص) تلقی شود. جامعه‌ای که در آن هرکس به فکر خودش باشد، جامعه مطلوب نیست. آیه ۱۰۰ سوره توبه می‌فرماید: «وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ». آیه ۹۰ سوره نحل می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَى وَیَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَالْبَغْیِ». همچنین این تصریح قرآن است: «وَأَحْسِنْ کَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ».
ایثارگران؛ گل سرسبد جامعه اسلامی
وی افزود: صفت بعدی ایثار است. ایثار، یک مرتب بالاتر از احسان است. احسان در جایی است که طرف چیزی را که به آن احتیاج ندارد می‌بخشد، ولی ایثار در جایی است که فرد چیزی را که خودش به آن احتیاج دارد، می‌بخشد. آیه ۹ سوره حشر می‌فرماید: «وَالَّذِینَ تَبَوَّءُوا الدَّارَ وَالْإِیمَانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَیْهِمْ وَلَا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حَاجَهً مِمَّا أُوتُوا وَیُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَهٌ؛ و [نیز] کسانى که قبل از [مهاجران] در [مدینه] جاى گرفته و ایمان آوردهاند، هرکس را که به سوى آنان کوچ کرده دوست دارند و نسبت به آنچه به ایشان داده شده است در دلهای‌شان حسدى نمى‌یابند و هر چند در خودشان احتیاجى [مبرم] باشد آنها را بر خودشان مقدم مى‌دارند». این افرادی که ایثار می‌کنند و از مال و جان خودشان می‌گذرند، گل سرسبد جامعه اسلامی هستند.
جایگاه محبت در جامعه ایمانی
حجت الاسلام و المسلمین مسعودی تصریح کرد: جامعه ایمانی باید رابطه درونی‌اش براساس محبت و مروت باشد، نه اینکه مردم به هم حمله کرده و به هم دشنام دهند. آیه ۷۱ سوره توبه می‌فرماید: «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ». همچنین در این جامعه مردم از روزی خودشان انفاق می‌کنند. مضافاً اینکه در این جامعه همه به پیمان‌های اجتماعی و حقوقی خودشان پای‌بند هستند. جامعه اسلامی نمی‌تواند اگر یک معاهده سیاسی را امضا کرد در جهت منفعت خودش آن پیمان را نقض کند. امام علی(ع) صلح خودش را با معاویه نشکست، پیامبر(ص) صلح حدیبیه را زیر پا نگذاشت. پس چه پیمان‌های بزرگ سیاسی و چه پیمان‌های کوچک اجتماعی را نباید زیر پا گذاشت.
پرهیز از تهمت و شایعه پراکنی؛ لازمه جامعه اسلامی
وی ادامه داد: مطلب بعدی لزوم پرهیز از تهمت و افترا است. در جامعه اسلامی نباید به راحتی شایعات منتشر شود. اولا کسی شایعه نمی‌سازد، ثانیا اگر برخی به تعبیر قرآن «مرجف» و شایعه‌ساز شدند، وظیفه ما این است که مقابله کنیم، نه اینکه فوراً آن را پخش کنیم. یک نفر یک شایعه‌ای را تولید می‌کند، ناگهان ظرف یک ساعت چند هزار نفر آن را منتشر می‌کنند. هم کسی که این شایعات را درست می‌کند، گناه کرده و هم کسی که ساده‌لوحانه آن را باور کرده و بازنشر می‌دهد، گناهکار است. پس در بسیاری از امور اخلاقی، قرآن مومنان را به این صفات برجسته دعوت کرده است.
خداوند از جامعه ایمانی کار و تلاش اقتصادی می خواهد
استاد حوزه و دانشگاه در بخش سوم سخنان خود به اهمیت فعالیت اقتصادی در جامعه اشاره کرد و گفت: درباره عرصه سوم که عرصه عمل است، خداوند از جامعه ایمانی عمل هم می‌خواهد. برخی از اعمال، اعمال عبادی هستند، مثل نماز و زکات، امر به معروف، جهاد. علاوه بر این اعمال عبادی، خداوند از جامعه ایمانی کار و تلاش اقتصادی هم می‌خواهد، کسب حلال می‌خواهد، کشاورزی و باغداری می‌خواهد؛ یعنی تمام اموری که یک جامعه خودکفا نیاز دارد باید انجام دهیم.
کار اقتصادی در جامعه اسلامی آرمانی
وی افزود: قرآن کریم می‌فرماید: «هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِی مَنَاکِبِهَا» یعنی بر دوش زمین سوار شوید و روزی خودتان را بیرون بکشید. پس جامعه اسلامی نباید یک جامعه تنبل باشد. در زمان پیامبر به طور متوسط هر چهل و پنج روز جنگ درمی‌گرفت و به جامعه اسلامی حمله می‌شد، ولی با این حال پیامبر(ص) زمین‌های اطراف مدینه را قطعه قطعه کردند و به مردم دستور دادند کشاورزی کنند. لذا سی سال بعد، جامعه مسلمین از ثروتمندترین جوامع دوران خود شد. اگر خراج‌هایی که از زمین‌های کشاورزی می‌گرفتند درست توزیع می‌شد، هیچ فقیری باقی نمی‌ماند. پس در جامعه اسلامی آرمانی، باید اعمال عبادی و اقتصادی را با هم داشته باشیم.
منبع: ایکنا
