به گزارش وسائل، با توجه به شیوع کرونا در سراسر جهان و پیامدهای فزاینده این بیماری و تحولات بنیادین پیش رو، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بیروت برنامهها و فعالیتهای خود را متناسب با شرایط و محدودیتهای اجتماعی جدید، تنظیم کرده است که برگزاری سلسله نشستها و میزگردهای فرهنگی، ادبی و هنری مجازی و نشست آنلاین «کرونا؛ چالش عقل و ایمان» از جمله این برنامهها به شمار میرود. بخش اول این نشست روز ۳۰ فروردین، برگزار شد. اکنون بخش دوم شامل سخنان کارشناسان این برنامه آنلاین در ادامه میآید:
حجتالاسلام احمد مبلغی، استاد حوزه علمیه قم، درباره موضوع این نشست گفت: در عنوان این نشست از واژه عقل یاد شده است، بنابراین روی تبیین مفهوم این واژه متمرکز شده و این پرسش را مطرح میکنم که آیا میتوانیم عقلی را که وضعیت اجتماعی دین را میسنجد به انواع مختلف تقسیم کنیم؟ در پاسخ به این سوال جوابم مثبت است. چنین عقلی را میتوان به چهار نوع تقسیم کرد.
انواع عقلی که وضعیت اجتماعی دین را میسنجد
وی افزود: عقلی که در مسائل اجتماعی و در زمینه فعالیتهای اجتماعی دین میاندیشد، مانند اندیشیدن در سیاق اجتماعی قدرت یا ضعف دین، یا در اولویتهایی که جامعه آنها را با تکیه بر دین یا بخش مشخصی از دین ایجاد میکند، یا در شرایطی که آینده دین در جامعه را مورد بحث قرار میدهد یا افکار فلسفی و عرفانی پیرامون دین تولید میکند، چنین عقلی را میتوان به چهار نوع تقسیم کرد که عقل عبودی یکی از آنها بوده و آن عقلی است که بر تنظیم، تصحیح و بهبود رابطه با خالق متمرکز شده است. قسم دیگر عقل کلامی است که به دنبال تحلیل و تفسیر شرارتها در جهان، عدالت الهی و موارد این چنینی است که از قضیههای کلامی بوده و در شرایط بلا و وبا در جامعه مطرح میشود.
مبلغی ادامه داد: گونه دیگر عقل شعائری است که روی مراسم دینی، جایگاه، نوع و قالب این مراسم در چارچوب بحرانها و پیامدهای آن میاندیشد. و قسم آخر، عقلی است که در انواع گونهها و رویکردهای اخلاقی، اجتماعی و سیاسی موجود در جامعه میاندیشد و گاهی نیز در این رویکردها بازنگری کرده و تلاش میکند تا ضرورت تحول اخلاقی و اجتماعی در جامعه گرفتار بلا و مصیبت را اثبات کند.
وی در این باره که کدام یک از این عقلها در شرایط بلا بیشتر فعال است، گفت: هر یک از این عقول نقش، آثار و بازتابهایی بر فرد و جامعه دارند و پرسش دقیق این است که اگر بحران و مصیبت بر جامعه سایه بیندازد، عقلی که در چنین شرایطی فعال میشود کدام یک از این عقول چهارگانه خواهد بود؟ و اگر قرار بر این باشد که هر چهار عقل فعال شوند، پرسش این است که کدام یک در جامعه حضور خواهد یافت و نقش مناسبی در سطح اجتماعی ایفا خواهد کرد؟
مبلغی افزود: همان گونه که گفته شد این پرسش مهم است، اهمیت آن را به بیانی دیگر بازگو میکنم و آن اینکه هر یک از این عقول، نقش و وظیفه مشخصی در قبال وضعیت اجتماعی دین برعهده دارند و فعالیت آنها ممکن است پیامدها و تبعاتی را متوجه دین کند. معقول و مهم آن است که بپرسیم و بگوییم هنگامی که از سختیها و بحرانها سخن میگوئیم که نوعی نگرانی در جامعه ایجاد میکند، کدام یک از این عقول فعال میشود؟
به گفته وی، در حقیقت با این روش میخواهیم کشف کنیم، روندی را که جامعه از نظر ارتباط با دین طی میکند، کدام است؛ آن هم زمانی که سخن از شرایط سخت اجتماعی به میان میآید. فایده پاسخ به این پرسش، اهمیت شناخت دقیق سرنوشت آیندهای است که به حرکت اجتماعی عمومی در قبال دین منجر میشود و زیرساختهای موضع اجتماعی در قبال دین مشخص خواهد شد؛ در چنین شرایطی کدام عملیات عقلی دینی فعال میشود؟
عقل به پناهبردن به خدا رهنمون میکند
این استاد حوزه علمیه با بیان اینکه عقل عبودی در شرایط وبا و بلا بیشتر فعال است، افزود: به نظر من در شرایط کرونا، مسیرهایی درباره دین از طریق فعالسازی عقل عبودی ایجاد میشوند که باید روی آن تکیه کرد. اما اینکه عقل عبودی چیست، باید گفت همان عقلی است که درون انسان را فعال کرده و وی را به نماز خواندن، خشوع و تواضع در برابر خداوند سبحان وا میدارد. این عقل، همان عقلی است که قرآن کریم از آن در «لَعَلَّهُم یَتَضَرَّعوُن؛ شاید تضرع کنند» سخن گفته است. همچنین همان عقلی است که باعث میشود فرد به هنگام خطر با اخلاص به خداوند پناه آورد، به ویژه اگر خطری بزرگ باشد.
مبلغی ادامه داد: همانند مضمون آیه «وَإِذَا غَشِیَهُمْ مَوْجٌ کَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَی الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمَا یَجْحَدُ بِآیَاتِنَا إِلَّا کُلُّ خَتَّارٍ کَفُورٍ» که وقتی گرفتاریها از هر سو به انسان روی آورد، آنان خدا را با اخلاص میخوانند؛ چنین عبودیت، پناه آوردن به خدا و دعا به درگاه الهی از محاسبات عقل در هنگام وقوع مسائل است که در روح و قلب انسان منعکس میشود و انسان به تضرع روی میآورد. انسان در هنگام تنگنا به این وهله میرسد که به درگاه خداوند دعا کند و از او برای رفع مشکلاتش کمک بخواهد.
وی در بخش دیگری از سخنانش درباره دو بخش عقل عبودی یاد و اظهار کرد: بخشی از این عقل ادراکی است که در قلب انسان ایجاد میشود، مانند درک عظمت خدا و بخش دیگر، انعکاس این امر در قالب وضعیتی مانند تواضع و خشوع است که بر انسان غلبه میکند. به همین دلیل در نهجالبلاغه آمده است، آن کسی که عظمت خدا را میشناسد سزاوار نیست خود را بزرگ جلوه دهد، پس بلندی ارزش کسانی که بزرگی پروردگار را میدانند در این است که برابر وی فروتنی کنند و آنان که میدانند قدرت خدا چه اندازه است باید در برابر فرمانش تسلیم باشند.
پیشنهاد روز جهانی دعا
مبلغی همچنین به نشانههای عقل عبودی اشاره و بیان کرد: هنگامی که بحران اجتماعی بزرگی در جامعه رخ میدهد، ممکن است برخی یا تمام نشانهها در جامعه رخ دهد و گاهی این علائم آنچنان برجسته است که به یک پدیده اجتماعی تبدیل خواهد شد. تسلیم شدن در برابر خداوند، احساس گناه یا اشتباه و غرور در برابر حق تعالی، تضرع به سوی حضرت باری تعالی، پناه آوردن به حضرت حق با خلوص نیت، تکیه بر قدرت لایزال الهی و تواضع در برابر ایشان از این نشانههاست.
وی ادامه داد: با تکیه بر عقل عبودی پیشنهاد معرفی روز جهانی دعا را از سوی تمام ادیان مختلف ارائه میکنم. در این بحران بیماری که تمام جهان از آن رنج میبرد، بارها دیده شده که پیروان برخی ادیان در مجموعهها و گروهها در برابر پروردگارشان تضرع کردند. باید این پدیده را بسیار مهم بدانیم؛ علمای ادیان مختلف باید به صورت مثبت و فعال با این پدیده برخورد کنند، حتی اگر شده است علمای ادیان مختلف روی یک روز مشخص به عنوان روز جهانی دعا به توافق برسند که در آن روز نماز در برابر پروردگار این جهان و خدای ادیان اقامه شود تا این بلای جهانی و عمومی را برطرف کند و به صورت عمومی به همه مردم دنیا اعلام شود که در چنین روزی همگی به دعا در بارگاه خداوند بایستند.
این کارشناس مذهبی با بیان اینکه در منطق دین، چنین دعایی بسیار ارزشمند است، اظهار کرد: این فعالسازی عقل عبودی بسیار ارزشمند است، به ویژه اگر به صورت مشترک میان همه ادیان اتفاق بیفتد. باید افراد دیندار را در تمام جهان و به ویژه علمای دینی و پیروان ادیان را تشویق کرد تا چنین دعایی را به صورت جهانی و همصدا با یکدیگر به منظور رفع بلا بخوانند. قطعاً اگر همه مردم دنیا به صورت دستهجمعی و عمومی از همه ادیان و گرایشهای مذهبی با هم در دعا کردن همنوا شوند، تأثیر شگرف و معنوی بر جهان خواهند گذاشت و رحمت الهی سرازیر خواهد شد و این بحران رفع میشود.
مبلغی افزود: از سوی دیگر انجام این اقدام باعث نزدیکتر شدن ادیان مختلف به یکدیگر در سطح جهان و به دنبال آن، پیروان آنها خواهد شد. این موضوع احساس قدرت را در میان مردم به عنوان بندگان خدا افزایش میدهد. این همان منطق ادیان مختلف و نیز اسلام است که ما را دعوت میکند تا در برابر عبادت خداوند اتفاق نظر داشته باشیم.
شیخ زهیر جعید، نایب رئیس شورای اداری تجمع علمای مسلمین لبنان نیز در این نشست گفت: در حال حاضر کرونا همه افراد را در سراسر جهان با هر تفکر و مذهبی که دارند هدف قرار داده و به صورت گسترده منتشر شده است. این اپیدمی که جهان را فرا گرفته هزینه بسیاری را در برداشته و اشکالاتی را که براساس آن فرهنگ و اندیشههای خود و متأسفانه مکاتب دینی و سیاسی را ساختهایم نمایان کرد و بدون تبعیض توانست معایب و اشکالاتی را که فرهنگهایمان بر پایه آنها استوار شده است، نشان دهد.