آیت‌الله علیرضا اعرافی ۱۲ مردادماه در جمع دانشجویان ورود به حوزه‌های علمیه حاضر در دوره میثاق طلبگی حوزه علمیه قم با مروری بر تاریخ حوزه و پیچ‌های تاریخی در طول تاریخ عنوان کرد: حوزه‌های علمیه دارای افتخارات بی‌نظیر تاریخی‌اند که باید به خوبی معرفی شود. در ادامه بخش‌هایی از سخنان مدیر حوزه‌های علمیه قم و عضو شورای عالی حوزه را در زیر می‌‌خوانید:
حوزه دارای تاریخ ۱۰۰۰ ساله پیوسته است و زنجیره متصل فقه و سایر علوم حوزوی از دوران اهل بیت (ع) تاکنون قطع نشده است. البته در دوره تاریخ قطب‌های اصلی حوزه جا به جا شده‌اند، اما تاریخ به لحاظ آثار و متون و منابع و اساتید و سنن علمی و پژوهشی تاریخی به هم پیوسته و غیر منقطع است.
علاوه بر تحولات فراوان در طول این چند قرن، یک نخ تسبیح مشترک و تاریخ پیوسته در میان حوزه‌ها وجود دارد، در این تاریخ پیوسته و گذر زمان، سلسله استادی و شاگردی، زنجیره متون و منابع و زنجیره سنن و آداب عالمی و اخلاقی و اجتماعی و سیاسی ثابت مانده و ذاتیات حوزه از ثبات بالایی برخوردار است.
ذاتیات حوزه باقی و عرضیات دچار تغییر و تحول شده‌اند
ذاتیات حوزه باقی مانده و عرضیات در طول تاریخ دچار تغییر و تحول شده‌اند و یک هویت ثابت و ماندگار تاریخی را در طول قرن‌ها در حوزه شاهد بوده‌ایم. با این وجود متاسفانه یک دانشنامه و موسوعه که گذر تاریخی را به صورت پیوسته مطرح کند و منابعی چنین پیوستگی را بیان نماید در دست نیست و این از جمله جفاهای بزرگ در حق حوزه است.
در غیبت صغری و کبری مراکز مهم حوزوی شکل می‌‌گیرد که ری و قم و بغداد از مهم ترین آن است و بسیاری از بزرگان در این حوزه‌ها در حال تلمذ بوده‌اند. حوزه بغداد بعد از غیبت صغری اوج گرفت و چند قرن در اوج بود، بغداد شهری بزرگ است که از اوایل بنی عباس پایه ریزی شد و در طول قرن‌ها مقر خلافت بنی عباس و از نظر علمی، فعال و شهری آباد بود و نحله‌های فکری متفاوتی در آن وجود داشت.
شیخ مفید (ره) نقش مهمی در پایه ریزی علمی در بغداد داشت و تا ۲۰۰ اثر از او بر جای مانده است، شهری با این هویت در خلافت عباسی و وجود ممیزات با تدبیر و همیت شیخ مفید توانست در معارف اهل بیت (ع) سرآمد شود. در تشییع مرحوم شیخ مفید ۱۸۰ هزار جمعیت از شیعه و سنی شرکت داشتند زیرا با حضور وی بغداد به قلب تپنده معارف شیعه تبدیل شد و این کار با ارزشی است، در این شهر آثار زیادی از شیخ مفید ترجمه شده است. معارف شیعه و اهل بیت (ع) هر کجا زمینه پیدا کند در آن جا رشد خواهد کرد، بغداد و ری در چند قرن دارای حوزه علمیه بزرگی بوده‌اند و قم ضلع سوم است.
در صد سال اخیر احیای حوزه‌ها شکل گرفت، ولی قم از زمان مهاجرت خاندان اشعری اوج گرفت در این خصوص دو پایان نامه درباره حوزه علمیه قم نوشته شده است که علاقه‌مندان می‌‌توانند آن را مطالعه کنند.
قم پایگاه حدیثی مهمی بوده است و در آن دوران تعداد کثیری محدث در قم زندگی می‌‌کردند که نشان دهنده عظمت آن است، بعد از فروپاشی حوزه بغداد، چند جوانه بیرون زد و از قرن ۶ تا ۹ حوزه حله شکل گرفت در آن زمان شیخ طوسی به نجف مهاجرت کرد.
در قرن ۸ و نهم برخی از حوزه‌ها ماند جبل عامل مهم ترین قطب‌ها هستند که در گذر ۹ قرن استمرار یافتند، در قرن ۹ قطب‌های اصلی در مدینه و کوفه و بصره و بغداد و ری و قم و حله بوده‌اند که استمرار یافته‌اند و همزمان با این حوزه‌ها، پایگاههای عظیم حوزوی در بسیاری از این شهرها شکل می‌‌گیرد.
حوزه‌هایی چون شیراز و اصفهان در مقطعی به رشد و پویایی رسید، در قرن اخیر از سال ۱۳۰۱ حوزه قم شکل گرفت و امروزه قطب اول حوزه‌های شیعه به شمار می‌‌رود و بعد از انقلاب بر این گستره مهم افزوده شد.
